Meest gestelde vragen over binnen stoken

De impact van houtverbranding op de luchtkwaliteit in een woonomgeving kan lokaal erg hoog oplopen.

Bij de verbranding van hout komen er schadelijke stoffen vrij zoals fijn stof, dioxines en PAK's (polycyclische aromatische koolwaterstoffen zorgen voor DNA-schade en zijn daardoor kankerverwekkend). Deze stoffen hebben aanzienlijke gezondheidseffecten. Zowel haarden als kachels dragen bij tot deze schadelijke uitstoot.

We verwarmen met z'n allen massaal onze huizen en dat speelt een niet te onderschatten rol in de uitstoot van luchtvervuilende stoffen.

Daarnaast dragen vooral de industrie en het transport hun steentje bij. Bij deze sectoren zien we de laatste 20 jaar echter een daling van de uitstoot. De uitstoot door huishoudens daarentegen heeft een wisselend verloop al naargelang de weersomstandigheden en dus de verwarmingsbehoefte.

Lees meer over de uitstoot van fijn stof door huishoudens.

Hoeveel fijn stof een houtkachel werkelijk uitstoot, hangt in grote mate af van de kwaliteit van het hout en de manier waarop je je kachel gebruikt. Moderne kachels hebben vaker technologie die de uitstoot kan verminderen. Maar ook daar ligt de werkelijke uitstoot hoger dan wat de officiële testen aangeven.

Vooral hoe je je kachel gebruikt, heeft een grote impact: de kwaliteit van het hout, het vochtgehalte, de manier van aansteken en bijvullen kunnen de uitstoot verhogen. Bepaalde uitgestoten gassen vormen bovendien bijkomend fijn stof in de atmosfeer. Dit ‘secundair’ fijn stof brengt men meestal niet in rekening bij de officiële testen.

Moderne kachels beschikken wel vaker over technologie die de verbranding optimaliseert en de uitstoot kan verminderen. Sommige filtersystemen kunnen een deel van het fijn stof opvangen maar correct gebruik en regelmatig onderhoud zijn noodzakelijk. Over de emissies van nieuwe kachels in reële omstandigheden is nauwelijks betrouwbare wetenschappelijke informatie beschikbaar.

Dat blijkt uit een literatuurstudie die de Universiteit Antwerpen in opdracht van de VMM heeft uitgevoerd.

Lees het rapport

Lees hier alle tips als je verwarmt met hout.

Duurzaam verwarmen in drie stappen

Ontdek op www.vlaanderen.be/woningverwarming het stappenplan naar een duurzame verwarming van je woning:

1. Isoleer je woning
2. Verwarm op lage temperatuur
3. Kies voor warmtepomp of warmtenet

Op www.vlaanderen.be/woningverwarming krijg je bij elke stap toelichting en informatie over premies, maar ook tijdelijke oplossingen in afwachting van een energetische renovatie.

Welke verwarming stoot het minste luchtvervuiling uit?

• Installaties die warmte opwekken zonder verbranding van een brandstof stoten het minste luchtvervuiling uit bv. warmtepomp of zonneboiler (sanitair warm water)
• Een moderne hout- of pelletkachel stoot nog steeds meer fijn stof uit dan een hoogrendementsaardgasketel.
• Maar een moderne hout- of pelletkachel heeft wel al een veel lagere uitstoot dan oudere, minder efficiënte modellen. Een oude kachel vervangen, zal je uitstoot dus doen dalen.

• Een fout gebruikte houtkachel heeft ook nog eens een veel hogere uitstoot dan een correct gebruikte houtkachel.

Hier vind je per model de gemiddelde fijnstof-uitstoot terug. Ter vergelijking vind je er ook de uitstoot van decentrale verwarming op stookolie en gas.

Opmerkingen:

• Zelfs bij efficiënte kachelmodellen heeft de kwaliteit van de gebruikte brandstof en de manier waarop je de kachel gebruikt, grote invloed op de uitstoot van de kachel. Dus zelfs bij de beste toestellen, is het nodig om de kachel op een goede manier te gebruiken. Als je de kachel verkeerd gebruikt of verkeerd stookt, dan is de uitstoot veel hoger dan de waarden in de tabel.
• Bij pelletkachels wordt de brandstoftoevoer en luchtregeling automatisch gestuurd in functie van de gevraagde temperatuur. De pellets hebben ook een constantere samenstelling en kwaliteit dan bv. stukhout. Voor pelletkachels kan je dan ook een min of meer constante uitstoot verwachten, je kan het toestel niet gemakkelijk verkeerd gebruiken.
• De waarden in deze tabel zijn afkomstig uit het ‘EMEP/EEA emission inventory guidebook - versie 2023 - small combustion’. Voor het bepalen van de gemiddelde waarden is rekening gehouden met wetenschappelijke studies en meetprojecten. Tussen de toestellen onderling kunnen dus nog verschillen optreden.
• Het gaat dus ook om uitstootwaarden uit de praktijk en niet uit labotesten.
• De uitstoot wordt uitgedrukt in gram (g) fijn stof uitstoot per gigajoule (GJ) energie-inhoud van de verbruikte brandstof. Dat is nodig om verschillende verwarmingswijzen te kunnen vergelijken. Hou er wel nog rekening mee dat ook het rendement van het toestel de uitstoot bepaalt: een efficiënter toestel verbruikt per tijdseenheid minder brandstof en stoot per tijdseenheid dan ook minder fijn stof uit dan een toestel met een vergelijkbare uitstoot in g/GJ, maar met een lager rendement.

Stukhout, gecertificeerde houtpellets (geperst houtstof), houtbriketten (geperst hout), fossiele vaste brandstoffen (steenkool) zijn wettelijk toegelaten brandstoffen. Afval en behandeld hout verbranden is sowieso verboden.

Welke brandstoffen zijn toegelaten?

Voor de verbranding van biomassaproducten, waaronder zuivere houtbrandstoffen (hout uit onderhoud van bossen, houtpellets, …), in huishoudelijke stooktoestellen zijn in VLAREM geen specifieke bepalingen opgenomen. De verbranding van deze brandstoffen in huishoudelijke stooktoestellen met een vermogen van minder dan 300 kWth is volgens VLAREM een niet-ingedeelde activiteit, en ze mogen dus zonder nadere milieuvoorwaarden verbrand worden in kachels met een thermisch vermogen van minder dan 300 kWth.

Concreet gaat het dan om:

• Brandhout koop je best aan bij een erkende houthandelaar, die je garanties kan geven over de kwaliteit en het vochtgehalte van het brandhout.
• Stukhout moet je minstens 2 jaar laten drogen op een droge plaats om een aanbevolen vochtgehalte van 15% te bekomen. Stapel bij buitenopslag het gekliefd hout geordend, afgedekt en van de grond met een goede luchtstroom onder en tussen de houtblokken.
• Houtpellets moeten voldoen aan de wettelijke eisen om gebruikt te kunnen worden als brandstof voor niet-industriële verwarmingstoestellen zoals huishoudelijke pelletkachels en -ketels) met een vermogen van ≤ 300 kWth. Deze wettelijke eisen zijn vastgelegd in ‘een Koninklijk Besluit uit 2011’.  Zo moet op de zakken waarin de houtpellets verkocht worden een etiket aangebracht zijn met alle technische informatie over de kwaliteit van de pellets.

Daarnaast zijn er ook heel wat technische eisen die moeten garanderen dat de verbranding van de pellets zo weinig mogelijk luchtverontreiniging veroorzaakt:

• de pellets moeten chemisch onbehandeld zijn
• ze moeten een vochtgehalte van minder dan 10 percent hebben en een asgehalte van minder dan 1,5 percent
• de verbrandingswaarde moet minimaal 16,3 MJ/kg en de dichtheid minimaal 600 kg/m³ bedragen
• tot slot worden diverse samenstellingsvoorwaarden opgelegd, zoals de gehaltes aan zwavel, stikstof, chloor, arseen, cadmium, lood, enz.

Je koopt best enkel gecertificeerde pellets: DINplus of ENplus.

• Houtbriketten zijn gemaakt van geperste houtkrullen en houtvezels en kunnen als alternatief voor houtblokken gebruikt worden. Je koopt best houtbriketten van een betrouwbare bron (met kwaliteitslabel) om te voorkomen dat ze lijmen of andere chemische additieven zouden bevatten. Ze hebben ten opzichte van houtblokken het voordeel dat ze al droog zijn, en dat ze dankzij hun vormgeving (stapelbare blokken) minder opslagruimte nodig hebben.

Wat mag je niet verbranden?

De verbranding van afvalstoffen, waaronder biomassa-afval, is volgens de Vlaamse Milieuwetgeving (VLAREM) in huishoudelijke stooktoestellen niet toegelaten, behalve wanneer je een omgevingsvergunning aanvraagt, en er voldaan wordt aan alle wettelijke eisen. Dat is in praktijk voor een kachel niet haalbaar.

De verbranding van volgende afvalstoffen in houtkachels is niet toegelaten:

• houtafval o.a. chemisch behandeld en verduurzaamd houtafval, verlijmde houtsoorten zoals MDF, OSB, multiplex … Wel wordt een uitzondering gemaakt voor onbehandeld houtafval met een watergehalte van maximaal 20% (uitgezonderd zaagsel, krullen, schaafsel, stof en spanen)
• huishoudelijk afval
• snoei- en groenafval 

Af te raden: fruitkisten en paletten

Alhoewel de verbranding van droog onbehandeld houtafval zoals o.a. fruitkisten en paletten wel wettelijk is toegelaten, wordt dit vanuit het voorzichtigheidsprincipe toch afgeraden. Paletten en fruitkisten zullen niet steeds zuiver zijn, en het is voor de gebruiker vaak niet duidelijk of zichtbaar of zulk hout onbehandeld of voldoende droog is.

Nee, houtafval dat je over hebt na het klussen (zoals houten meubels, geverfde ramen, een oud buitenspeeltuig) mag je thuis niet verbranden. Enkel onbehandeld stukhout kan door een particulier worden gebruikt als stookhout. Het hout mag enkel mechanisch zijn bewerkt. Dus geen geverfd, gevernist of samengesteld hout.

Het houtafval dat je verzamelde kan je naar het recyclagepark brengen. Daar wordt het houtafval afhankelijk van de behandeling in verschillende fracties ingezameld. Zo proberen we afvalstoffen zo lang mogelijk in de materialenkringloop te houden.

Van houtafval van meubels of geverfde ramen, kunnen spaanplaten worden gemaakt. De in Vlaanderen gemaakte spaanplaten bestaan voor meer dan 85% uit afvalhout (Fedustria)

Houtafval dat niet meer als materiaal kan gerecycleerd worden, zoals houtafval van buitentoepassingen, wordt gebruikt om energie op te wekken. De installaties waarin dit houtafval wordt verbrand zijn uitgerust met een uitgebreide rookgasreiniging en een recuperatie van warmte en elektriciteit. Op die manier kan de energie-inhoud van dit houtafval op een milieuverantwoorde wijze worden teruggeleverd aan de Vlamingen.

Wat mag je wel thuis verbranden in je kachel?

Lees meer.

In Vlaanderen is er geen algemeen verbod op houtverbranding in kachels en haarden op deze dagen. Gemeenten kunnen wel een tijdelijk verbod opnemen in hun gemeentelijke politiereglement.

Bij slecht weer zoals mist, windstil weer en een temperatuursinversie, is de kans op geur- en rookhinder door kachels erg groot. Er is dan immers weinig natuurlijke trek in de schouw, waardoor het risico op een slechte verbranding toeneemt. Bovendien kan de  rook uit de schouw zich slechts beperkt verspreiden in de atmosfeer, waardoor hij blijft hangen ter hoogte van de woning. 

Bij erg slechte luchtkwaliteit geeft de Vlaamse Milieumaatschappij een stookadvies. Dit is echter geen verbod. We roepen de bevolking dan wel op om enkele dagen geen hout te stoken in haarden of kachels.

Verschillende gemeenten in Vlaanderen hebben wel een stookverbod in open haarden en houtkachels ingevoerd, dat geldt bij ongunstige weersomstandigheden. Deze gemeenten hebben in hun gemeentelijke politiereglement een tijdelijk stookverbod opgenomen. Een uitzondering hierop wordt gemaakt voor het verbranden in kachels en open haarden voor verwarming van ruimten die niet over een centrale verwarming of olie- of gasgestookte decentrale verwarming beschikken. Je kan bij de milieudienst van je gemeente terecht om te achterhalen of er in jouw gemeente een tijdelijk stookverbod van kracht is.

Er is geen algemeen geldende wetgeving in Vlaanderen voor de locatie van schouwmonden van huishoudelijke houtverwarming. Maar voor een goede plaatsing houd je wel best rekening met de adviezen in de ’leidraad voor het voorkomen en beperken van hinder van rook’. Zo zorg je ervoor dat de rookgassen van houtverbranding goed weg kunnen. Daarnaast zijn er ook steden en gemeenten die voorwaarden voor schouwen opleggen.

In de leidraad vind je richtlijnen voor de correcte plaatsing van rookgaskanalen en ventilatie-openingen, de locatie van hun uitmonding in de omgeving voor een snelle verdunning van de rookgassen en het voorkomen of beperken van de hinder bij het binnentrekken van rook via ventilatie-openingen, bij jezelf of bij de buren. De 'samenvatting van de leidraad' biedt je een gebruiksvriendelijk overzicht van de toepasselijke richtlijnen.

Raadpleeg de leidraad

Er zijn ook NBN-normen die voorschriften bevatten voor de afvoer van rookgassen, maar die zijn meestal gericht op andere toepassingen (centrale verwarming, toestellen op gas) en deze normen zijn niet steeds juridisch bindend.

Ook vanuit de gemeenten en steden kunnen er specifieke bepalingen over de plaatsing van schouwmonden opgelegd zijn via de lokale stedenbouwkundige verordeningen en/of politiereglementen. Om te weten of in jouw gemeente specifieke bepalingen over de plaatsing van schouwmonden gelden, contacteer je best de dienst stedenbouw of de milieudienst van je gemeente.

De ‘samenvatting van de leidraad’ biedt je een gebruiksvriendelijk overzicht van de toepasselijke richtlijnen.

Voor kachels en open haarden op vaste brandstof bestaat geen wettelijke verplichting voor het onderhoud van het toestel en de schouw. Bij frequent gebruik laat je de schouw best minstens één keer per jaar reinigen door een vakman. Voor ketels op vaste brandstof bestaan wel onderhoudsverplichtingen

Een regelmatige reiniging van de schouw (minstens één keer per jaar) zorgt ervoor dat het schoorsteenkanaal open blijft, het toestel goed blijft branden en schoorsteenbrand vermeden kan worden.

Voor het onderhoud van de kachel, volg je de instructies en de door de fabrikant vermelde frequentie van onderhoudsbeurten op. Je reinigt tussendoor ook best zelf regelmatig de kacheldeuren, ruitjes en wanden van je kachel, zo voorkom je mogelijke defecten, het levert lagere stookkosten op en zorgt uiteraard ook voor minder milieuverontreiniging.

Meer informatie:

• hoofdstuk 8 van de ‘code van goede praktijk voor huishoudelijke houtverwarming’.
• de ‘BBT-studie voor huishoudelijke houtverwarming’

Voor ketels op vaste brandstof bestaan wel onderhoudsverplichtingen; de belangrijkste verplichtingen zijn:

• De eigenaar van een nieuw centraal stooktoestel gevoed met vaste brandstof moet vóór de eerste ingebruikname een keuring laten uitvoeren door een erkend technicus of een geschoold vakman. Hij beoordeelt de goede en veilige werking van het toestel en stelt een keuringsrapport op.
• De gebruiker van een centraal stooktoestel gevoed met vaste brandstof moet jaarlijks een onderhoud te laten uitvoeren door een erkend technicus of door een geschoold vakman. Bij dit periodiek onderhoud worden het toestel en het rookgasafvoerkanaal gereinigd, wordt de veiligheid van de installatie geëvalueerd en worden controlemetingen uitgevoerd om de goede werking van het toestel te beoordelen. Na afloop van het onderhoud wordt een reinigingsattest opgesteld.
• De eigenaar van een centraal stooktoestel op vaste brandstof met een vermogen van minimaal 20 kW moet periodiek een verwarmingsaudit laten uitvoeren. De periodieke verwarmingsaudit heeft als doel de algemene prestaties van een verwarmingsinstallatie te beoordelen en de eigenaar te informeren over een vervanging van de ketel, over andere wijzigingen van het verwarmingssysteem of over alternatieve mogelijkheden voor energiebesparing. De verwarmingsaudit wordt uitgevoerd samen met de eerste onderhoudsbeurt nadat het toestel vijf jaar is geworden, en nadien vijfjaarlijks.

Op de website veiligverwarmen.be vind je alle informatie over de onderhoudsverplichtingen voor ketels en de lijst van erkende technici.

Op de markt zijn er al technieken zoals filters en katalysatoren beschikbaar, maar spijtig genoeg zijn er nog technische belemmeringen, waardoor ze na een tijd minder goed of zelfs niet meer functioneren.

Bepaalde fabrikanten verkopen elektrostatische deeltjesvangers (elektrofilter of ESP). Deze worden op de schouwmond geplaatst en verwijderen de stofdeeltjes uit de rookgassen. De toepassing ligt spijtig genoeg vaak niet voor de hand omwille van mogelijke technische moeilijkheden. Bij continue overbelasting of piekbelasting van roet, kunnen de elektrodes overbelast geraken waardoor ze na een tijd ondermaats of zelfs helemaal niet meer functioneren.

Om dit tegen te gaan dienen de elektrodes regelmatig (mogelijks meerdere malen per jaar) schoongemaakt te worden. Dat impliceert dat je op jouw dak moet kruipen voor het onderhoud, of dat je daarvoor een schoorsteenveger moet inhuren.

Een andere mogelijkheid is de installatie van een katalysator in de kachel of in het rookgasafvoerkanaal. Een katalysator oxideert de onverbrande deeltjes. Maar ook hier kunnen zich in praktijk nog technische belemmeringen voordoen.

Indien je toch sterk geïnteresseerd bent om een filter te laten installeren op een kachel, moet je je vooraf heel goed informeren bij de verkoper en installateur van je houtkachel en van de filterinstallatie.

Een filter op een oud toestel heeft weinig zin

Wil je met hout blijven verwarmen, maar heb je een oud, vervuilend toestel? Dan weeg je best af of de aankoop van een nieuw performanter toestel niet beter is dan het plaatsen van een katalysator of elektrofilter. Een nieuw toestel heeft immers niet alleen lagere emissies, maar ook een hogere energie-efficiëntie, wordt geplaatst door een vakman en daarbij wordt meteen ook de goede werking/plaatsing van de schouw bekeken.

Voor een open haard heeft het plaatsen van een filter sowieso weinig zin. Die stel je best buiten werking. De uitstoot van een open haard is immers zeer hoog en het rendement zeer laag. Open haarden zijn ook open naar de binnenlucht, wat een continue blootstelling aan vervuilende stoffen binnen in huis veroorzaakt.

Lees meer in de BBT-studie voor huishoudelijke houtverwarming »

Informatie over deze filtersystemen is ook rechtstreeks terug te vinden via de interactieve iBBT-tool, met een beschrijving, de toepasbaarheid, het milieuvoordeel en de financiële aspecten ervan.

In uitvoering van de Europese Ecodesign-richtlijn zijn in 2015 op Europees niveau energie-efficiëntie-emissie-vereisten voor stikstofoxiden, stof, koolstofmonoxide en gasvormige organische verbindingen goedgekeurd voor ketels en kachels op vaste brandstof die binnen de EU op de markt gebracht worden.

Voor ‘ketels op vaste brandstof’ zijn deze eisen ingegaan op 1 januari 2020. Voor ‘kachels op vaste brandstof’ zijn deze eisen ingegaan in op 1 januari 2022.

Tot die datums golden de eisen en bepalingen uit een Belgisch Koninklijk Besluit uit 2010. Huishoudelijke verwarmingsapparaten op vaste brandstof (dus zowel stukhout, houtpellets als steenkool) die in België nieuw op de markt gebracht werden, moesten een labotest ondergaan. Als ze niet voldeden aan de voorwaarden uit het Koninklijk Besluit, mochten ze in België niet verkocht worden. Bij aankoop van een kachel beschikte je dus meteen over de resultaten van de labo-testen.

Bij aankoop van een kachel vraag je best advies aan een professionele verkoper of verdeler van kachels over het type en vermogen van de houtkachel, het gebruik en onderhoud ervan en de plaatsing van de schouwmond. De uitstoot van een kachel op hout of vaste fossiele brandstof wordt niet alleen bepaald door de kwaliteit van het toestel, maar ook door de kwaliteit van de brandstof en de manier van stoken.

Als gebruiker heb je dus nog altijd de eindverantwoordelijkheid om de uitstoot en hinder tot het minimum te beperken. Volg daarom zeker ‘de belangrijkste stooktips'.

Sinds eind 2011 mochten enkel nog installaties verkocht worden die voldeden aan de federale productnormering. Sinds kort zijn de Europese Ecodesign-eisen voor ketels en kachels op vaste brandstoffen van kracht, in vervanging van deze federale productnormering.

Hout- en kolenkachels die geproduceerd en verkocht werden vóór 2012, moesten niet voldoen aan de Belgische productnormering. Als je een tweedehandstoestel koopt dat geproduceerd is vóór 2012 heb je dus geen garanties over de kwaliteit en uitstoot ervan. We raden daarom sterk af om een tweedehandstoestel te kopen. Je investeert beter meteen in een nieuwe installatie, waarmee je bij problemen ook opnieuw terecht kunt bij de verkoper.

Bij iedere kachel die verkocht werd conform de federale productnormering, moest een verklaring van overeenstemming aanwezig zijn. Deze garandeerde enerzijds dat de kachel voldeed aan de wettelijke minimale emissie- en rendementseisen. Anderzijds gaf het document ook aan welk rendementsniveau en uitstootniveau van stof en koolstofmonoxide de kachel onder testomstandigheden behaalde. In een databank van de federale overheidsdienst volksgezondheid vind je de houtverbrandingstoestellen die voldoen aan de emissienormen en rendementseisen van Fase III van het Koninklijk Besluit.

Vanaf 1 januari 2019 moeten leveranciers (fabrikanten, importeurs of gemachtigde vertegenwoordigers) hun apparaten, waarvoor een energielabel nodig is, registreren in de Europese Productdatabank voor energie-etikettering (EPREL), alvorens ze op de Europese markt te verkopen.

“Allesbrander" is eigenlijk een slecht woord: in een allesbrander mag je niet alles verbranden. Maar terwijl een gewone houtkachel uitsluitend geschikt is om hout te verbranden, werkt een allesbrander, ook wel multibrandstofkachel genoemd, ook met bruinkoolbriketten en kolen.

Ben je niet van plan om deze brandstoffen te gebruiken, haal dan best geen allesbrander in huis. Een vergelijkbare houtkachel is niet alleen goedkoper, maar werkt ook beter. Stook in ieder geval geen afval of behandeld houtafval in je allesbrander.

Heb je last van rookhinder? Het Vlaams departement Omgeving biedt op haar website een stappenplan aan dat je begeleidt bij de belangrijkste stappen om tot een oplossing te komen.

Welke stappen kan je ondernemen?

Heb je een schoorsteen die is aangesloten op een cv-installatie? Dan zijn er andere regels dan bijvoorbeeld voor een schoorsteen van een open haard.

Lees meer.